Povodom 90 godina od piščevog rođenja u izdanju Arhipelaga – Knjiga o Danilu Kišu

Povodom 90 godina od rođenja piščevog rođenja Arhipelag je objavio Knjigu o Danilu Kišu koju je priredio Gojko Božović.

Donoseći izbor najvažnijih tekstova velikih svetskih pisaca o Danilu Kišu, Knjiga o Danilu Kišu predstavlja kratku istorija recepcija Kišovih knjiga u svetskoj književnosti. Pokazuje se da ta recepcija ima tri osnovne faze. U prvoj od njih Kišova međunarodna recepcija nastajala je zahvaljujući prevodima piščevih knjiga koje je pratila književna kritika. U drugoj fazi, koja traje od piščeve smrti 15. oktobra 1989. do polovine devedesetih, preovladavaju sećanja savremenika na Kiša kao književnu i javnu figuru, kao i na čitanja njegovih knjiga.

Od početka dvehiljaditih godina započinje treća faza Kišove međunarodne recepcije. O njegovim knjigama se govori u širem kontekstu razvoja evropske i svetske književnosti. Celoviti, problemski eseji osvetljavaju poetičke osnove Kišove književnosti, a neretko ona dobija i jasan kontekstualni okvir istorijske poetike ili uporednih čitanja Kišovog opusa ili pojedinih njegovih segmenata i velikih dela moderne i klasične svetske književnosti. Potvrda Kišove međunarodne recepcije prepoznaje se da Kiš postaje književni junak u delima svojih književnih prijatelja, ali i, što je posebno važno, svojih književnih nastavljača koji pišu na različitim jezicima.

U Knjigu o Danilu Kišu uključen je izbor tekstova poznatih svetskih pisaca napisani u vremenskom razmaku dužem od preko četrdeset godina. Prvi tekst je nastao početkom 1980. godine. Poslednji tekst u ovoj knjizi napisan je 2021. godine.

– Tekstova o Kišu ima veoma mnogo. Pojedini autori su često pisali i govorili o Kišu. Nije bilo neophodno uvrstiti sve te tekstove u jednu ovakvu knjigu da bi se stvorila pouzdana i relativno zaokružena slika Kišove međunarodne recepcije. Ova knjiga počiva na ideju izbora, što je u saglasju s poetičkim stanovištem samog pisca koji je u jezgrovitosti iskaza i u pravu na izbor nalazio jedno od svojih najdubljih utemeljenja. Polazeći od rukovodnog načela knjige (eseji, kritike i zapisi pisaca a ne akademski radovi), prate najpre odjek pojedinačnih piščevih knjiga, potom njihov književno-istorijski i kulturno-istorijski kontekst u tokovima moderne svetske književnosti, potom postepeno uobličavanje Kišovog književnog i ljudskog lika u sećanjima savremenika i prijatelja, kao i odjek njegovog književnog postupka i njegove književne figure u savremenoj svetskoj književnosti. Akademski radovi o Kišu zahtevaju posebno istraživanje i posebnu knjigu. Kao što bi i izbor tekstova o Kišu nastalih u kontekstu srpske književnosti iziskivao posebnu knjigu – kaže Gojko Božović povodom Knjige o Danilu Kišu.

Izdvajajući tekstove sećanja Kišovih prijatelja i savremenika, Božović naglašava:

– Tekstovi uvek govore najmanje tri stvari. Najpre o temi zbog koje su napisani. Potom o vremenu u kome su napisani. Napokon o autoru koji ih je napisao. Kada prođe određeno vreme, kao što je to u slučaju najvećeg broja tekstova u ovoj knjizi, onda se to još bolje vidi nego u času kada su tekstovi nastali. Tako je i s tekstovima u ovoj knjizi. Govoreći o trajnosti piščevog prisustva, ovi tekstovi ne govore samo o Danilu Kišu i njegovoj literaturi. Oni govore o nekoliko tipova recepcije koji se se razvili iz čitanja i tumačenja Kišove književnosti: od autonomije književnosti do logorske književnosti XX veka, od porodičnog romana do kritičke književnosti, od slike istorije do ideje Srednje Evrope, od intertekstulanosti do istorijske konkretnosti, od oživljavanja „potonulih svetova“ do dokumentarne književnosti, od susreta s najdubljom ličnom stvarnošću do eruditne književnosti. Sećanja Kišovih savremenika, od životnih prijatelja do onih koji su ga sreli nekoliko puta, iskazuju nekoliko zajedničkih toposa: Kišova harizmatičnost, neodoljivost i omiljenost, odanost prijatelja i prikrivena krhka nežnost, osećanje književne misije i ironija s kojom se lakše živelo u kolopletima istorije i ličnog života. I eseji i sećanja, pa u jednoj meri i prozni tekstovi u kojima kao književni junak ili pak književno-istorijska figura nastupa Danilo Kiš, govore o društvenim, kulturnim i istorijskim okolnostima recepcije Kišove književnosti u evropskim i svetskim okvirima. Te okolnosti uvek utiču na recepciju jednog pisca i njegovih knjiga. Svedočeći o Kišu i o čitanju Kišovih knjiga, ovi tekstovi svedoče i o njihovim autorima kao konkretnim čitaocima u datim okolnostima.

Među autorima tekstova u ovoj knjizi nalaze se: Josif Brodski, Nadin Gordimer, Klaudio Magris, Milan Kundera, Jozef Škvorecki, Sintija Ozik, Peter Esterhazi, Đerđ Konrad, Derek Volkot, Enrike Vila-Matas, Andžej Stasjuk, Suzan Sontag, Havijer Serkas, Julijan Kornhauzer, Vilijam Volman, Anđela Karter, Ismail Kadare, Svetlana Bojm, Huan Gojtisolo, Čarls Simić, Aleš Debeljak, Kristijan Salmon ili Ištvan Erši.

Dok Suzan Sontag Kiša naziva „…pesnikom u prozi i princem rezignacije…“, Aleš Debeljak ističe da je Kiš „znao da piše tako da bi zanemeli i anđeli“. Kristijan Salmon naglašava da se Kišov život „poklapa sa istorijom Evrope u drugoj polovini prošlog veka“. Na sličnom tragu je i Nadin Gordimer:

– Danilo Kiš sigurno mora biti prepoznat kao najbolji iz te izuzetne grupe istočnoevropskih pisaca, genije određenog vremena, iskustva i mesta.

U čitanju Josifa Brodskog Grobnica za Borisa Davidoviča je „istinski dragulj lirske proze“ i „najbolja knjiga napisana na evropskom kontinentu u posleratnom periodu“.

Klaudio Magris opet izdavaja Peščanik:

– Peščanik je nesumnjivo njegovo remek-delo. Retko je jedna knjiga uspela da izrazi tu strahovitu, podmuklu sposobnost zla da raste u svakom od nas, da postane naša priroda.

- Advertisement -